W XX wieku literatura polska miała głęboki wpływ na społeczeństwo polskie. Obejmowało to dzieła sztuki, takie jak słynna powieść „Dwie siostry” (Tylko Szczawski), jak również społecznie świadome powieści polskich komunistów. Dzieła te były postrzegane jako ważne dzieła literackie i odegrały kluczową rolę w rozwoju polskiej sprawy narodowej.
Asymilatorzy
Na początku XX wieku zaczął wzrastać udział Żydów w polskim życiu kulturalnym. Był to początek epoki Pereca, która nazywana jest także epoką matką literatury jidysz w Polsce. W epoce tej żydowscy pisarze i krytycy stali się znaczący na polskiej scenie literackiej.
Era Pereca charakteryzowała się niespotykanym dotąd fermentem artystycznym. W epoce tej brało udział kilku poetów, prozaików i innych postaci literackich. Wielu z nich pisało w języku polskim. Byli oni wybitnymi redaktorami przeglądów literackich i wnieśli wkład do kanonu polskich Żydów.
Do krótkotrwałego zbliżenia między Polską a Żydami doszło przed wybuchem rewolucji styczniowej. Wielu studentów w tym okresie podziwiało Edwarda Stachurę. Mimo to asymilatorzy w Polsce narzekali na Bibliotekę jidysz Pereca.
Przyjaciel domu został wydany w ośmiu egzemplarzach. Był to ważny okres w polskiej historii literatury, ponieważ po raz pierwszy grupa asymilacyjna wydała książkę asymilacyjną. Niektórzy asymilatorzy, jak Samuel Henryk *Peltin, nie byli tak radykalni jak inni asymilatorzy. Utrzymywali kontakty z żydowską inteligencją, nawet gdy ich ideologia uległa zmianie. Nie mieli problemu z ideą równych praw dla Żydów, ale byli sceptyczni co do tego, czy praktyki korepetycji były zgodne z filozofią.
Książka była recenzowana również z myślą o jej międzynarodowym odbiorcy. Oto jak pozycjonuje się ona w polskich i anglosaskich kanonach literackich. W kanonie polskim książka sytuuje się w „polskiej szkole poezji”, natomiast wersja anglosaska umieszcza ją w sferze „egzotycznej”.
W wersji anglosaskiej „życie codzienne w komunizmie” jest postrzegane jako szczegół i jest przedstawiane jako nie tak ważne jak szerszy obraz. Można to uznać za drobny szczegół, detal, który rzadko jest podkreślany. Problem z reprezentacją w kulturze polskiej i anglosferze jest podobny. W tym miejscu pojawia się opis Jedrowskiego dotyczący obozu studenckiego na wsi. Opis jest dokładny, ale nie jest malowniczy.
Innym przykładem polskiego ruchu asymilacyjnego jest Izraelita Polski. Tygodnik pojawił się w czasie rewolucji listopadowej (1830-31). Redagował go Stanisław Harnisch. Pismo niosło wiadomości o Żydach na całym świecie, a także artykuły literackie. Pismo zwalczało antysemickie podżeganie i starało się wzmocnić żydowskie zaangażowanie wśród asymilatorów w Polsce.
Socrealizm
W latach polskiej odwilży pojawili się pisarze, którzy nie wyznawali doktryny socrealizmu. Byli oni znani pod nazwą Plamistych. Pisarze ci mieli duże wpływy polityczne na swoim terenie. Jednak po odwilży ich wpływy osłabły.
Wielu pisarzy opierało swoje książki na rzeczywistych sytuacjach. Często przedstawiali fabrykę lub plac budowy, gdzie robotnik lub rzemieślnik próbuje pomóc innym. Często też przedstawiali lokalnego przywódcę Partii, który ostrzega przed spiskiem wrogów.
Socrealizm w literaturze polskiej był doktryną społeczno-polityczną, która była egzekwowana przez prosowieckie władze komunistyczne. Pisarze, którzy nie wyznawali tej doktryny byli wpisywani na czarną listę, a ich dzieła literackie były cenzurowane. Pisarze ci nie tworzyli dzieł prawdziwie socjalistycznych. Niemniej jednak pisarze ci mieli ogromny wpływ na całe życie kulturalne w Polsce. Partia komunistyczna nie miała niezależnych gazet, a ci pisarze musieli pisać książki, które były do zaakceptowania przez oficjalną doktrynę.
Wielu z tych pisarzy wstąpiło do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Niektórzy pisali również dzieła, które popierały partię komunistyczną. Inni nie wierzyli, że komunizm przyniesie korzyści robotnikom lub rolnikom. Inni byli pod wpływem ideologii marksizmu-leninizmu Związku Radzieckiego.
Wielu z tych pisarzy należało do polskiej awangardy. Należeli do nich Witkacy, Tuwim i Nałkowska. Wielu było też związanych z katolickim pismem Tygodnik Powszechny.
Fikcja socrealistyczna zaczyna się zwykle od zniechęconego robotnika lub pracownika, który chce poprawić swoje miejsce pracy. Bohater ten pragnie również, aby Polska była wolna od Związku Radzieckiego. Pod koniec powieści bohater osiąga ten cel dzięki uznaniu jego wysiłków. Na koniec bohater znajduje prawdziwą miłość.
Większość z tych pisarzy była również pod wpływem ideologii marksizmu-leninizmu Związku Radzieckiego. Malowali oni również portrety przywódców partii komunistycznej. Ponadto wychwalali znaczenie elektryczności, węgla i statków.
Jednak socrealizm był oficjalnie usankcjonowany w Związku Radzieckim dopiero od 1932 roku do połowy lat 80. XX wieku. Zrodziło to gorsze produkcje.
Literatura związana z Holokaustem
W pierwszych dwóch dekadach XX wieku wzmocnił się udział Żydów w polskim życiu kulturalnym. Wzmocniło to zainteresowanie tożsamością i skłoniło do powstania literatury związanej z Holokaustem. Prace te pojawiały się etapami w ciągu kilku pokoleń literackich. W latach 80. nowe pokolenie polskich pisarzy ustanowiło pomost między klasycznymi narracjami o Holokauście a współczesnym doświadczeniem żydowskim w Polsce.
Literatura związana z Holokaustem ukazała się w wielu językach, m.in. w polskim, rosyjskim, angielskim, niemieckim, włoskim, hiszpańskim, węgierskim, czeskim, francuskim i holenderskim. Pierwotnie literatura ta była wydawana w Polsce, ale pojawiła się również w tłumaczeniach. W ciągu ostatnich czterech dekad literacka debata o Holokauście była kluczowym kursem na uniwersytetach w całych Stanach Zjednoczonych.
Pierwsza fala literatury związanej z Holokaustem została opublikowana w latach czterdziestych. Prace te obejmowały szereg tekstów skomponowanych w czasie wojny. Wśród tekstów znalazły się pierwsze realistyczne prozy półdokumentalne. Opublikowano również teksty piosenek śpiewanych w obozach zagłady. Inne prace obejmowały zbiór dokumentów historycznych „przetworzonych” na literaturę.
Kolejna fala literatury o Holokauście ukazała się w okresie późnego PRL-u. Prace te prowadziły nieżydowskich czytelników przez labirynt żydowskiego doświadczenia. Prace te przypominały również dzieła Izraelitów sprzed wieku. Okres ten bywa określany jako okres „po 1956 roku”. Do tych dzieł zalicza się również utwory Józefa Hena.
Następna fala publikacji nastąpiła po odwilży politycznej 1956 roku. W tym okresie pojawiła się również pełnoprawna literatura piękna poświęcona Holokaustowi. Ukazały się takie dzieła jak „Człowiek, który się spóźnił” Louisa Begleya czy „Nowolipie” Williama Carlosa Williamsa. Utwory te były echem zmiennych nastrojów cenzury.
Trzecia powojenna fala literatury związanej z Holocaustem rozpoczęła się w latach 80. i trwała do lat 90. Obejmowała ona literaturę piękną, poezję oraz literaturę dokumentu osobistego. Okres ten zbiegł się również z przywróceniem wolności artystycznej.
W okresie powojennym mnożyły się także utwory poświęcone tematyce żydowskiej. Często były one echem wybuchów nastrojów antyizraelskich. Zawierały też alegorię i inne ahistoryczne zabiegi literackie. Niektóre z nich były tworzone przez profesjonalnych czytelników, inne zaś przez zwykłych czytelników.
Renesans powojenny
W latach wojny pisarze polscy pozostawali pod wpływem zarówno satyry, jak i tradycji literackiej. Po 1918 roku przywrócono polską suwerenność państwową i zaczęły powstawać nowe formy życia społecznego i artystycznego.
Po wojnie niektórzy polscy pisarze wykorzystywali wzorce stylistyczne do ilustracji współczesnych problemów społecznych. Część z tych pisarzy była związana z ruchem Awangarda. Inni poświęcili swoje utwory Żydom lub współobywatelom.
W pierwszych latach powojennych wielu pisarzy uczestniczyło w walce z antysemityzmem. Wielu z nich pisało o swoich wojennych doświadczeniach w więzieniach i obozach pracy przymusowej. Do walki z faszyzmem przyczyniło się także wielu poetów satyrycznych.
Inni pisarze byli krytyczni wobec komunizmu. Rząd komunistyczny dążył do awansu edukacyjnego i ekonomicznego chłopów i robotników. Jednak celowo zabijali także wykształconych Polaków. Wielu z tych pisarzy było przed wojną na emigracji. Pisali o doświadczeniach wojennych i odmawiali powrotu do zdominowanej przez komunistów Polski.
Wielu pisarzy znalazło się na czarnej liście za swoje poglądy polityczne. Mimo tych restrykcji wielu polskich pisarzy kontynuowało publikowanie żywych obrazów z lat wojny. Niektórzy pisarze używali także swojej poezji jako nośnika myśli filozoficznej.
Na przełomie lat 20. i 30. XX wieku narodziło się nowe pokolenie poetów lirycznych. Ich styl charakteryzował się wieloma celami i dążeniami. Część z nich zwracała się w poszukiwaniu inspiracji do kultury chłopskiej. Niektórzy poeci poświęcali się Żydom lub współobywatelom.
Powojenny renesans literatury polskiej był czasem wzmożonej aktywności literackiej. Niektórzy pisarze wykorzystywali wzorce stylistyczne do ilustracji współczesnych problemów społecznych i politycznych. Inni przedstawiali współczesne idee w dwóch lub więcej powieściach. Pisarze ci przedstawiali współczesne problemy zarówno w ujęciu historycznym, jak i metaforycznym. Do takich powieści należą Mała apokalipsa (1963) i Księga snów dla naszych czasów (1963). W tym czasie Kompleks polski był jedną z najbardziej dyskutowanych powieści tego okresu.
Niektórzy polscy poeci poświęcili swoje utwory Żydom lub współobywatelom. Kościół katolicki był jednym z głównych wrogów Polski w czasach komunistycznych. Niektórzy polscy pisarze tłumaczyli też na język polski Biblię i inne księgi biblijne.
Podobne tematy
