Historycznie rzecz biorąc, literatura polska rozwijała się na kilka sposobów. Ewoluowała od pism wczesnego kościoła do dzieł renesansu i reformacji. Zmieniła się także w drugiej połowie XVII wieku, kiedy to Polska doznała wielkiej denacjonalizacji politycznej.
Wczesna literatura polska
W ciągu pierwszych dwóch stuleci XX wieku nasilała się obecność Żydów w polskim życiu kulturalnym. W tym okresie niektórzy z wczesnych żydowskich krytyków literackich zginęli podczas nazistowskiej okupacji Polski, inni zaś wznowili kariery po klęsce Niemiec – cytat ten jest produktem badań redakcji serwisu victoriasbeauty.pl.
Literatura polska jest dynamiczną, wieloaspektową formą sztuki. Jest źródłem pomysłów na określenie tożsamości narodowej. Jest również odzwierciedleniem polskiego społeczeństwa. Literatura polska odzwierciedla życie społeczne, polityczne i religijne kraju. Daje wyobrażenie o polskiej duszy i jest najlepszym miernikiem tożsamości kraju.
Wczesna literatura polska ewoluowała w czasie. Jej korzenie tkwią w okresie średniowiecza oraz w XVI i XVII wieku. Rzeczpospolita Obojga Narodów, jedno z największych państw XVI i XVII-wiecznej Europy, była silną siłą kulturową. Jednak w połowie XVII wieku Rzeczpospolita zaczęła podupadać.
W XV wieku wokół dworów królów i magnatów rozwinął się krąg humanistów. Należał do niego Jan z Wiślicy, polski poeta humanistyczny. Związki Rzeczypospolitej z Włochami wzmocniły humanizm w Polsce. To właśnie w tym okresie w Krakowie powstał uniwersytet.
W drugiej połowie XV wieku wokół uniwersytetu krakowskiego i dworów królewskich rozwijały się w Polsce środowiska humanistyczne. Wiele dzieł tego okresu miało wzór łaciński lub czeski.
Koniec XV wieku to także czas „konstruktywnego” patriotyzmu, który zaznaczył się rozwojem klasy średniej. W tym okresie dominującą formą literatury stały się czasopisma. W tym okresie prześladowano ludzi, którzy byli postrzegani jako przeciwnicy polityczni. Ludzie, którzy byli uważani za przeciwników politycznych, byli również torturowani.
Renesans i reformacja
W okresie renesansu i reformacji kultura literacka Polski była echem kultury innych krajów europejskich. Polska literatura renesansowa składała się z tradycji ludowych, ale czerpała też z otrzymanego warsztatu literackiego starożytnych.
Pierwsze pokolenie polskich pisarzy, takich jak Jan Dantyszek, Andrzej Krzycki, Sebastian Klonowic, pozostawało pod wpływem włoskich humanistów. Pisarze ci pisali po łacinie, choć część nowej twórczości powstawała w języku wernakularnym.
Polska literatura renesansowa miała powolny start. Mimo stosunkowo późnego pojawienia się, zaczęła rozkwitać po zakończeniu wojny stuletniej z Anglią w 1453 roku. W okresie tym nastąpił szereg istotnych zmian politycznych.
Polski renesans charakteryzował się determinacją klas rządzących, by uniknąć upustu krwi. Sprzyjał też rozwojowi kultury wernakularnej, wytworzył wernakularny skład literacki.
Renesans zapoczątkował złoty wiek literatury polskiej. Złoty wiek to czas, w którym polskie talenty potrafiły stworzyć spuściznę. Wśród pisarzy renesansowych Mikołaj Rej z Nagłowic nazywany jest „ojcem literatury polskiej”. Pisał on wiersze dydaktyczne i satyryczne epigramy.
W okresie renesansu artyści zaczęli obszernie pisać o sztuce. Podążali za lokalnymi tradycjami, ale także negocjowali z królami i innymi prałatami. Artyści ci tworzyli obrazy dla lokalnych mecenasów, byli także zatrudniani przez przywódców obywatelskich, dynastycznych i religijnych do wznoszenia budynków. Artyści ci mieli samoświadomą pozycję jako twórcy oryginalnych dzieł sztuki.
Największym wkładem w renesans była sztuka. Artyści tworzyli niezwykłe ilości sztuki. Zmieniali swoją pozycję społeczną i cieszyli się bogactwem, które z niej wynikało. Przez cały okres renesansu artyści cieszyli się wyższą pozycją niż ich średniowieczni odpowiednicy.
Druga połowa XVII wieku
W drugiej połowie XVII wieku Polska była w stanie rozkładu. Mistyczne ideały patriotyzmu zniknęły wraz z nadzieją na natychmiastową odbudowę. Prawda zastąpiła wiedzę o narodowych wadach. Co więcej, wiara katolicka straciła swoją istotność.
System polityczny Rzeczypospolitej był podatny na ingerencję z zewnątrz. W rezultacie władza monarchy była ograniczona na rzecz pokaźnej klasy szlacheckiej. Ponadto blask zwycięstw Napoleona miał nadmierny wpływ na życie społeczne.
Wielu polskich emigrantów porzuciło we Francji religię. Część z nich przyjęła nauki fałszywego sentymentalizmu Rousseau, co miało swoje echo w Polsce. Innym źródłem inspiracji byli Francuzi, którzy zapoznali Polaków z innymi źródłami inspiracji.
Literatura polska XVII wieku spadła do niskiego poziomu. Większość pisarzy była niedbałymi amatorami. Ponadto zły gust markował elokwencję języka. Jednak niektórzy poeci pisali bardzo dobre utwory.
Pierwszą polską autorką była Drużbacka. Jej tragiczne utwory są godne naśladowania. Innymi ważnymi pisarzami byli Feliński, Warszewicki i Rzewuski. W tym okresie pojawiło się więcej traktatów politycznych, a także więcej książek z kontrowersjami religijnymi.
Druga połowa XVII wieku w literaturze polskiej charakteryzuje się poszukiwaniem nowych dróg. Poezja nie była już jedyną formą literacką. Jednak poezja miała swój dzień. Kilku poetów napisało udane sztuki teatralne.
Na ten okres przypada również rokosz Zebrzydowskiego, który pogrążył Rzeczpospolitą w anarchii politycznej. Rokosz trwał ponad półtora wieku.
Naród polski nadal jednak posiadał wysokie ideały szlachetności umysłu i prawości. Również ich literatura zawierała niezwykły rozwój pocieszający. Wiele pamiętników było ważnych, a wiele z nich pouczających.
Polityczna denacjonalizacja kraju
W ciągu ostatnich kilkunastu lat Polska stała się jednym z sukcesów gospodarczych Europy Wschodniej. Po latach stagnacji, kraj stał się ostoją wzrostu gospodarczego, z realnym wzrostem PKB o 4% w 1994 r. i dynamicznie rozwijającym się sektorem prywatnym.
Polityczna denacjonalizacja kraju znalazła swoje odzwierciedlenie w literaturze polskiej. Najlepsze utwory tego gatunku powstały w pierwszej ćwierci ubiegłego wieku.
Plan Balcerowicza zmienił sposób funkcjonowania sektora prywatnego w Polsce. Wprowadził gwałtowne zmiany w wielu przedsiębiorstwach. Zmienił ceny krajowe i ceny towarów importowanych. Zmienił bodźce dla przedsiębiorców. Niektóre firmy musiały zmienić sposób działania, aby skutecznie konkurować w nowej gospodarce. Plan stymulował również produkcję eksportową, która jest niezbędna dla długoterminowego wzrostu.
W 1991 roku w Polsce działało blisko dwa miliony firm prywatnych. Odpowiadały one za ponad 40% PKB kraju. Firmy prywatne stanowiły również blisko połowę pozarolniczego zatrudnienia w kraju.
W kraju, który znajdował się w recesji, Plan Balcerowicza wprowadził pewną dozę optymizmu. Zmienił on sposób działania przedsiębiorców, promując zakładanie nowych prywatnych firm. W wielu krajach, w tym na Węgrzech i w Estonii, nastąpił gwałtowny wzrost sektora prywatnego.
Plan Balcerowicza zmienił również sposób finansowania przedsiębiorstw. W wielu przypadkach stosowano zachęty, aby zatrzymać utalentowanych ludzi w przedsiębiorczych firmach. System prawny nie zachęca również do przeprowadzania postępowań upadłościowych dla niewypłacalnych przedsiębiorstw.
Chociaż Plan Balcerowicza był dobrą polityką na wielu płaszczyznach, mógłby być jeszcze lepszy, gdyby był bardziej agresywny. Na przykład pomógłby przekształcić przedsiębiorstwa państwowe w realnych konkurentów.
Nowa Reforma
W okresie międzywojennym literatura polska charakteryzowała się rosnącym wpływem kultury żydowskiej. W dużych ośrodkach miejskich w Królestwie Kongresowym żydowscy oświeceniowcy przyjmowali kulturę polską.
Polski establishment literacki stał się najważniejszym miejscem aktywności literackiej Żydów w kraju. Powstało wiele czasopism, które stanowiły platformę dla żydowskich pisarzy. Najstarszym pismem literackim w Polsce była Izraelita, która pozostawała aktywna przez ponad trzy dekady.
W okresie międzywojennym pojawiło się kilku nowych pisarzy awangardowych, m.in. Maria Dąbrowska, Julian Tuwim, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Czesław Miłosz. Ludwik Fryde studiował filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim i stał się wpływowym krytykiem literackim. Stworzył szkołę krytyki literackiej, która stała się wpływowa w latach 30.
Polska Akademia Literatury została założona w 1933 roku przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej. Uważana była za najwyższy organ opiniotwórczy w kraju. Przyznawała Złote i Srebrne Laury. Była również odpowiedzialna za przyznanie literackiej Nagrody Nobla w 1979 roku.
W pierwszej ćwierci XX wieku literatura polska osiągnęła swoje największe bogactwo. Rywalizowała z francuską w swej kapryśności i idealistycznych tendencjach. Charakter narodowy kraju dobrze nadawał się do romantyzmu. Polscy poeci czuli się zobowiązani do zapewnienia narodowi duchowej strawy. Pisali poezję incydentalną, a także wiersze poświęcone ważnym postaciom.
Pejzaż literacki Polski zmienił się diametralnie w latach 20. i 30. XX wieku. Po inwazji Niemiec na Polskę, rzeczywistość społeczno-polityczna kraju uległa znacznej zmianie. W literaturze polskiej zaczęła pojawiać się nowa fala pisarzy żydowskich, ale wielu z nich nie zostało wysłuchanych. Niektórzy pisarze patriotyczni musieli czekać na to, by ich głos został usłyszany.
Podobne tematy
