Na przestrzeni lat na literaturę polską wpływało wiele trendów. Należą do nich Kościół katolicki, awangarda, romantyzm i modernizm. Wszystkie one są bardzo wpływowe i w dużym stopniu wpłynęły na język i kulturę polską.
Zapraszamy do lektury artykułu, który jest efektem naszej współpracy z
Romantyzm
W XVIII wieku polskie dzieła literackie zaczęły odzwierciedlać wyższą postawę moralną. Romantyzm był reakcją przeciwko nadmiernemu racjonalizmowi oświecenia. Przeżycia estetyczne były podnoszone poprzez silne emocje. Romantyzm kładł również nacisk na zachwyt nad naturą. Romantyzm był często pod wpływem teorii ewolucji.
Okres ten to także rozwój idei Polski jako Chrystusa narodów. Romantyzm czerpał z odrzucenia przez rewolucję francuską arystokratycznych norm społecznych. Ruch romantyczny propagował również zachwyt nad naturą, trwogę i przerażenie. Termin romantyzm jest często używany w odniesieniu do ponownego pojawienia się elementów fantastycznych i irracjonalnych.
W ruchu romantycznym brało udział wielu polskich poetów. Jednymi z najbardziej znanych polskich poetów romantycznych byli: Józef Ignacy Kraszewski, Adam Mickiewicz, Teofil Lenartowicz, Ryszard Wincenty Berwiński, Henryk Rzewuski, Zygmunt Miłkowski i Aleksander Świętochowski.
W okresie romantyzmu wielu poetów pozostawało również pod wpływem idei rewolucji francuskiej oraz niemieckiego ruchu Sturm und Drang. Do polskiego romantyzmu ciągnęło także wielu pisarzy zagranicznych. Do najbardziej wpływowych dzieł w literaturze polskiej należą utwory Józefa Korzeniowskiego, Teofila Lenartowicza, Ryszarda Wincentego Berwińskiego, Adama Mickiewicza i Aleksandra Świętochowskiego.
Polski ruch romantyczny był bardzo świadomy swojego ducha narodowego. Tworzył dzieła, które miały najwyższą wartość artystyczną. Ruch ten czerpał inspirację z rewolucji francuskiej oraz z teorii ewolucji. Ruch ten propagował również ideę nowego języka, który opierał się na użyciu.
Poezja romantyzmu przyciągała również pisarzy zagranicznych. Zygmunt Miłkowski pisał na różne tematy, m.in. historię krajów bałkańskich i folklor. Wielu poetów pisało na emigracji. Wielu polskich poetów romantycznych pozostało zagorzałymi zwolennikami walki o niepodległość.
W pokoleniu po II wojnie światowej poezja polska charakteryzuje się podwójnym ruchem. Poeci są często uważani za wirtuozów, ale legitymizują też wysoki poziom moralny. Poeci znani są również z popierania prawdy dialektycznej. Często są porównywani do poetów ruchu romantycznego.
Na okres romantyzmu przypada również powstanie zjawiska zwanego pozytywizmem. Nurt ten rozpoczął się po powstaniu styczniowym i był wspierany przez miejską wyższą klasę średnią. Efektem tego była przewaga prozy.
Modernizm
W okresie powojennym w Polsce rozpoczął się nowy złoty wiek literatury. Nowy ruch nosił nazwę neoromantyzmu i przeciwstawiał się polskiemu pozytywizmowi. Bronił również znaczenia wyobraźni w literaturze.
Ruch ten wytworzył również pełne spektrum podejść od klasycznego do eksperymentalnego. Opierał się na nowej licencji wolności. Nowa licencja umożliwiła pisarzom awangardowym dekonstrukcję starych reguł twórczości literackiej. W tym okresie na polską scenę literacką weszła duża liczba pisarzy żydowskich. Ich strumień literacki był początkowo słaby, ale w końcu urósł do potężnej rzeki.
W latach dwudziestych duże skupisko poetów żydowskich tworzyło awangardę. Poeci ci potrafili wykorzystać swoją literacką siłę do dekonstrukcji dominujących modeli polskiej tożsamości narodowej. Próbowali także dostosować powieść do nowych antropologicznych wizji psychologii.
Ruch młodopolski również przeciwstawiał się polskiemu pozytywizmowi. Był on reakcją na rosnącą potrzebę wartości ludzkich. Z ruchem tym wiązały się też dwie wyraźne fazy. Pierwsza faza rozpoczęła się w latach 20. i zakończyła w 1940 roku. Po wojnie Polska na krótko odzyskała niepodległość. Była ona jednak podporządkowana Moskwie. Rząd komunistyczny był potężną siłą w Polsce.
W okresie międzywojennym Bruno Schulz był uznanym pisarzem. Jego książki były pisane zarówno w języku polskim, jak i niemieckim. Jego powieści są formalnie nowatorskie. Wydał również trzy powieści lesbijskie.
Jednym z przykładów wpływu modernizmu w polskiej prozie jest technika monologu wewnętrznego. W powieści Miedzy wojnami, tłumaczonej jako Między wojnami, bezimienny bohater spędza dzień w Sopocie. Tęskni za piękną chwilą.
W okresie międzywojennym satyryk Witold Gombrowicz wykazał się talentem w Ferdydurke. Jego książka prezentuje językową samoświadomość, która rzuca światło na wartości polskich pisarzy. Demonstruje też swój talent do literatury satyrycznej jak Alfred Jarry.
Modernizm polski rozwijał się w dwóch fazach. W pierwszej fazie kładziono nacisk na syntezę modernistycznej zmysłowości, która sięgała do archaicznych korzeni w języku polskim. Druga faza rozpoczęła się po II wojnie światowej i typizowała powojenne tendencje w literaturze polskiej.
Awangarda
Do najważniejszych postaci awangardy w literaturze polskiej należy dziś Witold Gombrowicz. Dramaturg, powieściopisarz i poeta, Gombrowicz należał do rodzącego się pokolenia pisarzy, którzy dążyli do wypracowania nowych form komunikacji literackiej i czerpali z różnych tradycji artystycznych. Do lat 80. jego twórczość była w Polsce słabo znana, a przez większość tego czasu zakazana. Ostatecznie została wydana w 2002 roku pod tytułem „Pisma zebrane”.
Główną strategią artystyczną Gombrowicza jest godzenie przeciwstawnych form. Jego utwory literackie cechuje podejście wyśmiewające gatunki, parodiowanie dominujących form i gatunków, nacisk na autoreferencję. W swoich utworach fikcyjnych przeciwstawia dorosłość młodości, wiarę religijną ateizmowi, polski nacjonalizm kosmopolityzmowi. Był członkiem krakowskiej grupy futurystycznej Katarynka. Jego twórczość była zakazana w Polsce do 1986 roku.
Inną ważną postacią polskiej awangardy był Karol Irzykowski. W 1924 roku Irzykowski opublikował wpływową książkę Dziesiąta Muza, w której krytykował porażkę dramatu filmowego w tworzeniu kina wyobrażeniowego. Uważał, że kino radykalne jest nowym rodzajem sztuki, który może „odrodzić” obrazy w sztuce. W okresie upolitycznienia nadal był orędownikiem perspektywy kina radykalnego. Publikował także liczne eseje, pisał wiersze.
Polscy artyści awangardowi zaczęli pod koniec lat 20. odchodzić od abstrakcji graficznej. Artyści ci, w tym Stazewski, czerpali z dorobku abstrakcjonistów z francuskiego ruchu Cercle et Carre. Czerpali też inspirację z uznanych szkół awangardowych, m.in. z warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Zainteresowali się konstruktywizmem, racjonalistyczną filozofią poszukującą estetycznej czystości.
Stazewski pomógł stworzyć warszawską Galerię Foksal, miejsce dla sztuki eksperymentalnej. Galeria zyskała na popularności, gdy pod koniec lat 60. rozluźniła się radziecka cenzura sztuki. Do jej członków należeli m.in. Mariusz Tchorek, Anka Ptaszkowska i Wiesław Borowski. Oprócz prac Stazewskiego w galerii prezentowane były również prace konstruktywistów.
Wizja artystyczna Stazewskiego jest silnie związana z warszawską Szkołą Sztuk Pięknych w latach 1910, kiedy to zaczął poznawać awangardową ofertę Europy. Stworzył ikoniczną serię prac zwanych Redukcjami. Jego konstruktywistyczne prace były wystawiane w Paryżu i innych miejscach.
Podobne tematy
